Bir ülkenin para politikasını yürüten Merkez Bankasının iki önemli hedefi vardır. Merkez Bankasının birinci/temel hedefi, fiyat istikrarını sağlamaktır. Bu hedef doğrultusunda Merkez Bankası para değerindeki büyük dalgalanmaları önlemekle görevlidir. Bu yolda enflasyon (enflasyon oranı) büyük öneme sahiptir. Merkez Bankasının ikinci hedefi ise ülkede istikrarlı konjonktürsel bir gelişim oluşturmaktır. Peki Ülkemiz başta olmak üzere Avrupa ve Amerika’da Merkez Bankaları nasıl şekillendi:
Türkiye’de TCMB’nin yapısı nasıl?
3 Ekim 1931 yılında faaliyetlerine başlayan Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası bankanın hisseleri A-B-C ve D sınıflarını ayrıldı.
A sınıfı hisseler Hazine’ye ait olup bu toplam sermayenin yüzde 15’ini oluşturmakta idi. 14 Ocak 1970 tarihinde Merkez Bankası kanununun kabulü ile birlikte bankanın sermayesi 15 milyon liradan 25 milyon liraya, hazinenin payı ise yüzde yüzde 51’e yükseldi.
Hisse payları dağıtımı nasıl?
2002 yılında hazinenin payı yüzde 55’e yükseldi. A sınıfı hisse senetleri Hazine’ye B sınıfı hisse senetleri Türkiye’de faaliyette bulunan milli bankalara C sınıfı hisse senetleri ise milli bankalar dışında kalan bankalar ile imtiyazlı şirketlere, D sınıfı hisse senetleri Türk ticaret müesseslerine ve Türk vatandaşlığına haiz gerçek ve tüzel hişilere tahsis edilmiştir.
B sınıfı hisseler değişik oranlardı Ziraat Bankası, Garanti Bankası, İş Bankası, Halkbank. Yapı Kredi,Akbank ve Türk Ekonomi bankalarına ait. C sınıfı hisseler ING elinde bulunduruyor. D sınıfı hisselerin sahibi ise kamuoyunca tam olarak bilinmiyor. Bunun oranı 19.2
Kimlerin payları var?
31 Aralık 2019 tarihli bağımsız denetim raporunda yayınlanan TCMB’nin hissedarlık yapısı ise; Hazine yüzde 55, TC Ziraat Bankası yüzde 19, TCMB mensupları sosyal güvenlik ve yardımlaşma sandığı vakfı yüzde 5. Türkiye İş Bankası yüzde 2. Türkiye Halk bankası yüzde 1. Türkiye Garanti Bankası yüzde 3. TC sosyal güvenlik kurumu yüzde 2. Türkiye Kızılay Derneği yüzde 1. Diğer yüzde 12 olarak şekillendi.
Fed nasıl yapılandırıldı?
Yönetim Kurulu, Washington merkezli bağımsız bir devlet kurumu. “Bağımsız”, finansmanını Kongre bütçe ve ödenek süreci aracılığıyla almadığı ve yeni bir ABD başkanı göreve geldiğinde liderliğinin değişmediği anlamına geliyor. Bu kurum, Amerika Birleşik Devletleri genelindeki 12 Rezerv Bankası’nın faaliyetlerini denetliyor.”Yönetim Kurulu” adı hem bu kurum hem de onu yöneten yedi üyeli kurul için kullanmaktadır.
FOMC ve etkisi
Başkan ve Başkan Yardımcısı da dahil yedi Yönetim Kurulu üyesi, Amerika Birleşik Devletleri Başkanı tarafından aday gösterilip Senato oylamasıyla onaylanır. 2 Yönetim Kurulu, Kongre’ye rapor verir ve Kongre’ye karşı sorumlu. 3 Kongre para politikası hedeflerini belirlese de, Yönetim Kurulu ve özellikle Fed’in para politikası belirleme organı olan FOMC tarafından alınan kararlar, Başkan veya yürütme ya da yasama organlarındaki herhangi birinin onayını gerektirmez. 4 Yönetim Kurulu’nun yedi üyesi, Yönetim Kurulu Komitelerini denetler ve FOMC’de yer almeaktadır.
Amerikan bankaları işin içinde
12 Rezerv Bankası, ABD genelindeki ekonomik ve bankacılık yaşamını denetleyen, Federal Rezerv Sistemi’nin merkezi olmayan, bölgesel kurumlarından oluşan bir ağ. Federal Rezerv Bölgelerinin her birinin merkezi bir Federal Rezerv Bankası’nda bulunur: Birinci (Boston), İkinci (New York), Üçüncü (Philadelphia), Dördüncü (Cleveland), Beşinci (Richmond), Altıncı (Atlanta), Yedinci (Chicago), Sekizinci (St. Louis), Dokuzuncu (Minneapolis), Onuncu (Kansas City), On Birinci (Dallas) ve On İkinci (San Francisco). Rezerv Bankaları, her bir Bankanın Yönetim Kurulu tarafından denetlenen bağımsız kuruluşlar .
Avrupa Merkez Bankası’nın konumlandırılışı
Avrupa Merkez Bankası(ECB) Euro bölgesi içinde bulunan 20 ülkenin para politikasını yönetmekle yükümlü olan dünyanın en önemli merkez bankalarından biri. 1 Haziran 1998 tarihinde Almanya, Frankfurt genel merkez olmak üzere kuruldu.Banka’nın temel görevi, avronun alım gücünü korumak ve avro bölgesinde fiyat istikrarını sağlamak. 1 Kasım 2019 tarihinden itibaren başkanlığını Fransız politikacı Christine Lagarde yapıyor.
Ortak otoriteyi temsil ediyor
Avrupa Para Birliğine üye olan devletlerin ortak bir para otoritesi ve Avrupa Birliği ülkelerinin millî merkez bankaları ile merkez bankalarının Avrupa sistemini kuruyor. Avrupa Birliği kapsamında kendi usulünü kuran bir organ. Kişilik haklarıyla beraber uluslararası üstü bir kurum. 1998 yılında Avrupa ekonomisi ve para birliği kapsamında kuruldu. Merkezi ise Frankfurt’ta Euro kulesinde.Avrupa merkez bankasının işi ve görevleri 1992’de imzalanan Maastricht Anlaşması’nda çeşitli protokollerle düzenlendi.Düzgün ve verimli bir çalışma için Avrupa Merkez Bankasının siyasi etkiden bağımsız olarak çalışması gerekiyor.
